“Is dit normaal in Japan?”, las ik afgelopen donderdag op de mediapagina van NRC Handelsblad. Oei. Waar dergelijke berichten meestal betekenen dat BNN weer een schreeuwerig programma over de (goed, vrij excentrieke) Japanse pornoindustrie heeft gemaakt, betrof het hier een reactie op de door de VPRO uitgezonden film ‘Family On Rent, Inc.’. De documentaire van de Deense filmer Kaspar Astrup Schröder focust op Ryuichi Ichinokawa. Deze ogenschijnlijk doodnormale veertiger verhuurt zichzelf als familielid naar keuze. Zo speelt hij de vader van een meisje dat samen wil wonen met haar vriend, maar dit haar echte vader niet durft te vragen. Aangezien haar vriend persé de toestemming van haar vader wil, besluit ze Ichinokawa te bellen. Tien minuten later is het geregeld.
Dat is voor ons al geen alledaags tafereel, maar nog terwijl je je afvraagt of die jongen niet ontzettend boos zou worden als hij erachter komt dat hij voor de gek is gehouden, is Ichinokawa alweer onderweg naar de volgende klus. Plaats van bestemming: Sendai, waar hij met zijn bijna 30(!) werknemers de familie van een bruid zal spelen. En ook daar heeft niemand iets door. Maar: Ichinokawa’s vrouw en kinderen gek genoeg ook niet. Zijn echtgenote wíl zelfs niet eens weten wat voor werk haar man doet, “zolang de rekeningen maar betaald kunnen worden”.
Het wrange is dat Ichinokawa gedurende de documentaire zelf alsmaar ongelukkiger wordt. Hij en zijn vrouw slapen al jaren niet meer in één bed, zijn zoons praten niet met hem en tot overmaat van ramp raakt hij ook nog zijn bijbaan als pakketbezorger kwijt. Als hij zich daardoor gedwongen ziet om zijn vrouw toch op de hoogte te brengen van zijn beroep, is ze ogenschijnlijk niet eens heel boos. “Dat komt vanavond wel”, waarschuwt Ichinokawa de kijker droog.
Inmiddels verwacht je een bijzonder somber einde – niet in de laatste plaats omdat Ichinokawa zich hardop afvraagt of zelfmoord geen optie is – maar dat blijft gelukkig uit. Plotseling lijkt het namelijk alsof Ichinokawa het wel weer ziet zitten. Dat het einde je als kijker een beetje overvalt komt waarschijnlijk doordat de VPRO de oorspronkelijk langere documentaire met de helft heeft ingekort. Maar ik betwijfel ten zeerste of uit de stukken die weg zijn geknipt wel wat context duidelijk wordt.
Want: is dit normaal in Japan? Het lijkt er in ieder geval op dat het dat wel wordt. Volgens dit Guardian-artikel uit 2009 zitten bedrijven als dat van Ichinokawa – die in het artikel ook weer voorbijkomt – behoorlijk in de lift. De journalist van dienst verklaart dit door de in de Japanse cultuur diepgewortelde afkeer van het publiekelijk uiten van problemen op zowel privé- als professioneel gebied. In de Japanse eercultuur houdt men in veel gevallen liever de schijn op dan dat er eerlijk voor bepaalde zaken wordt uitgekomen.
Of dat goed of slecht is, laat ik in het midden. Wat echter zeker is, is dat dit verschijnsel lang niet door iedereen begrepen wordt. Onlangs had Jort Kelder het in De Wereld Draait Door nog over Japan, "een Aziatische cultuur vol schaamte". Hij toonde daarbij een pijnlijk fragment uit 1997 van een zojuist aangetreden bankdirecteur die ten overstaan van de media de fouten van zijn voorganger op zichzelf betrekt. De man is buiten zichzelf van schaamte en verdriet. Er wordt door het publiek in de studio lacherig op gereageerd, wat duidelijk maakt dat niemand ziet dat deze man zojuist het allerergst mogelijke is overkomen: hij is zijn eer verloren. En dat kan maar één keer.
Ichinokawa heeft een gat in de markt gevonden.
