Land van rituelen

Waarde lezer, ik moet bekennen dat ik u de laatste tijd in de kou heb laten staan wat betreft het bijwerken van mijn blog. Echter, vreest niet, ik heb het nog steeds naar mijn zin in Japan en ga de laatste vijf weken van het eerste semester in. Naast het feit dat ik nu langer dan vorige zomer Japanse les volg in het land zelf, ben ik nu ook de langste periode tot nu toe in Japan. Hoewel ik mijn ervaringen nog lang niet mag rekenen tot de groep westerlingen die hier permanent woont, begint mijn kijk op het land door de drie maanden dat ik hier nu zit de toeristische fase te ontstijgen. Derhalve wil ik in de lijn van mijn vorige blogpost weer enkele van deze inzichten met jullie delen.

Zoals ik al eerder vermeldde, hechten de Japanners ogenschijnlijk zeer veel waarde aan hun tradities. Met name de goede gewoonte om alles, maar dan ook alles volgens vaste rituelen te laten verlopen is overal goed te zien. In tegenstelling tot Nederland wordt het niet erg gewaardeerd als een individu voor zichzelf denkt. Immers, met al die onvoorspelbaarheid komt de harmonie in de maatschappij onheroeppelijk in het gedrang. Het geloof dat de maatschappij gebaat is bij nauwkeurige, al dan niet ongeschreven vaste regels is rotsvast. Zo overhandigt de verkoper bij de Konbini (convenience store) om de hoek mij zonder uitzondering na het afrekenen mijn bonnetje, ook al zou het wel eens zo kunnen zijn dat ik dat helemaal niet nodig heb. Nu zullen er vast klachten geweest zijn over deze methode, omdat Japan een land is zonder prullenbakken op straat en het bonnetje derhalve meegenomen moet worden in de portemonnee, en thuis pas kan worden weggegooid. De simpele maar briljante oplossing van dit probleem is typisch Japans en draait om het eigenlijke probleem heen. Wat doet men namelijk? Men zet een kartonnen doosje op de toonbank, waar men na het afrekenen keurig netjes zijn bonnetje in kan doen. Op deze manier wordt voorkomen dat het betaalritueel wordt onderbroken en hoeft de eerbiedwaardige klant niet meer met een stapel bonnetjes van een half jaar in de portemonnee rond te lopen!

Nog een voorbeeld van de consistentie waarmee Japan aan haar rituelen vasthoudt,is de minder recent bedachte Seijin Shiki, ofwel de zogenaamde Coming of Age ceremony. De Japanse jeugdigen die de leeftijd van twintig jaar bereiken worden als volwassenen gezien en dragen daarbij traditionele Japanse kledij. De vrouwen gaan gekleed in een furisode, een kimono met lange mouwen en de mannen in Hakama, een soort wijde broek die men over een kimono aantrekt. Van vroeger uit is het de ceremonie niet louter bedoeld als uiterlijk vertoon, maar ook als gelegenheid waarbij de jeugdigen op hun nieuwe plichten als volwassene worden gewezen. Wederom een voorbeeld van de voorzorgsmaatregelen die worden getroffen om een harmonieuze voorzetting van de samenleving te garanderen.
De prachtige plaatjes van onder andere de Japanse dames in Furisode, verleidden mij een eerst tot het vaststellen dat Japan ondanks alle moderne verworvenheden een knappe hybride staat tussen nieuw en oud weet te handhaven. Echter, de Seijin Shiki is lang niet zo onveranderlijk en verankerd in de Japanse maatschappij als deze lijkt. Zo heeft men leentjebuur gespeelt bij de westerse jaren '20 stijl en draperen de meisjes tegenwoordig een nogal ordinair aandoend bontje over hun kimono. Ook heeft de haarstijl een verandering doorgemaakt. Waar de haren eerst nog met een ingewikkelde set kammen in vorm werden gebracht, is de coupe tegenwoordig heel wat losser en doet ze wel denken aan de haarstijlen die Amerikaanse meisjes zich aanmeten als ze een promnight bezoeken. Ook de introductie van het fototoestel in Japan heeft de Seijinshiki ingrijpend doen veranderen. Zo zijn verscheidene fotostudio's waar men de nieuw-volwassenen op de gevoelige plaat kan laten vastleggen in hoog tempo opgestart. Reeds maanden van tevoren loopt het hier al storm, want een hele generatie twintig-jarigen maakt gebruik van deze dienst. Waar je als westerse romanticus zou verwachten dat de foto's bij een tempel worden genomen of in een schilderachtig steegje, is de werkelijkheid ietwat anders. Zo gebruiken sommige studio's een imposante westerse trap die niet zou misstaan in een Brits landhuis als achtergrond. Ook komen achtergronden voorbij die meer weg hebben van de achtergrond die bij een schoolfoto wordt gebruikt. Voorts is het met de vermogens om zelf de ceremoniële kledij voor de Seijinshiki aan te trekken niet erg goed gesteld. De meisjes en jongens zijn vertrouwder met hun jeans dan met de kimono, en deze wordt dan ook aangetrokken door speciale vakmensen die speciaal voor dit doel een studio hebben opgestart.

Je zou uiteindelijk kunnen stellen dat de Seijin shiki eenzelfde kant opgaat als het dragen van traditionele kleding in een lokatie dichter bij huis, namelijk Volendam. Ook in Nederland dragen we allang geen klederdracht meer en wordt de traditie louter nog uitgevoerd voor de toeristen en Volendamse families die hun verbondenheid met het dorp en de 'Volendamse traditie' willen laten vereeuwigen. Hoewel de Seijin Shiki in Japan meer voor lijkt te stellen dan louter een leuke foto voor aan de muur, hebben veel Japanse jongeren geen vastomlijnd idee van de verantwoordelijkheden die de volwassenwordingsceremonie hun opdraagt. Het fotograferen kan derhalve misschien gezien worden als een poging om, net als in het geval van Volendam, een traditie te suggereren, terwijl deze in het moderne Japan haar betekenis al heeft verloren.